Van mosterd ga je liegen; waar komt die uitdrukkign vandaan?

Het was een voorspelbare opmerking van mijn moeder als ik een flinke schep mosterd nam, ‘pas op, van mosterd ga je liegen ‘. Vorige week toen ik bij haar at en een grote klodder mosterd over mijn gehaktbal gooide vroeg ik haar waar de uitdrukking vandaan kwam. Ze wist het niet. Het was een opmerking die ze al van jongs af hoorde.

Van mosterd ga je liegen

Natuurlijk laat ik het er niet bij zitten, nieuwsgierig als ik ben ga ik op onderzoek uit. Eerst vraag ik mensen in mijn omgeving ‘ken je de uitdrukking van mosterd ga je liegen?’. Het verschil tussen ja en nee is ongeveer gelijk.

Meerdere verklaringen

Een leuke verklaring die ik op meerdere sites tegenkom is de omgekeerde dwang. Tegen kinderen die geen mosterd wilden op hun eten werd dan gezegd ‘jullie krijgen geen mosterd, want dan ga je liegen’. Omdat ze het niet mochten, wilden de kinderen het dan juist wel. De verklaring lijkt me eerder een aardig gebruik van de uitdrukking ‘van mosterd ga je liegen ’, dan de oorsprong.

Leuk, Luik en Liège

Een andere verklaring is dat een deel van de in Nederland verkochte mosterd uit de Belgische stad Luik kwam. Op het etiket werd dan de voor België gebruikelijke tweetaligheid gehanteerd. De Nederlandse en Franse tekstjes over de mosterd waren gescheiden, maar andere informatie stond bij elkaar. Dan stond als plaats van productie Luik / Liège.

Kinderen, of volwassenen, lazen dat als Luik / Liegen. En daarmee werd de verbinding mosterd en liegen gelegd. Maar ook dat lijkt me niet de werkelijke oorsprong van het gezegde ‘van mosterd ga je liegen ’.

Een fries verhaaltje

Dan stuit ik op een oud verhaaltje in het Fries, opgetekend door Dam Jaarsma, een Friese schrijver, dichter en verhalenverzamelaar:

Der wienen twa negers út Afrika, dy wienen hjir yn Hollân en doe woenen se ek Hollânsk iten ha. Se kamen yn in resterant en dêr biseagen se de spyskaert ris goed. Hja bistelden flesk, jerappels, griente ensa. Dêr kaem ek moster, jus, maggi en sok spul by to stean. Hja wisten net hwat dat allegearre wie, hwant sok spul hienen se noch noait iten. De iene tochte: hwat soe dêr yn dat potsje sitte en doe naem hy der in leppelfol út en stuts dat yn ‘e mûle. ’t Wie moster. De triennen sprongen him fuort yn ‘e egen.
Dat seach syn maet. “Hwat is der mei dy?” frege er.
“Ik haw okkerdeis myn broer forlern,” sei de neger, “en nou komme my de triennen yn ‘e egen.” Hy sei net dat de moster sa sterk wie.
De oare neger tinkt: ik mat dêr ek ris hwat fan ha. Dat hy brocht ek in leppelfol nei de mûle ta en meiiens skeaten ek him de triennen yn ‘e eagen.
Doe sei de oare: “Hwerom hastû de triennen yn ‘e egen?”
Doe sei er tsjin ‘e oare: “Dû hast de triennen yn ‘e egen omdat dyn broer stoarn is, mar ik ha se yn ‘e egen omdatstû him net achternei gien bist.”

Vertaling

De vrije vertaling die ik daarvan maak, met behulp van een Fries-Nederlands woordenboek luidt:

Er waren twee negers uit Afrika, die waren hier in Holland en toen wilden ze ook Nederlands eten. Ze kwamen in een restaurant. Daar bekeken ze de menukaart eens goed. Ze bestelden vlees, aardappels, groente enzo. Er kwam ook mosterd, jus, maggi en meer op tafel staan. Ze wisten niet wat dat allemaal was, want zulk spul hadden ze nog nooit gegeten. De ene dacht: wat zou er in dat potje zitten en toen nam hij er een volle lepel uit en stopte dat in zijn mond. Het was mosterd en de tranen sprongen hem in de ogen.
Dat zag zijn maat. “Wat is er met jou?” vroeg hij.
“Ik heb laatst mijn broer verloren,” zei de neger, “en nu komen mij de tranen in de ogen.” Hij zei niet dat de mosterd zo sterk was.
De andere neger dacht: ik moet er ook eens wat van hebben. Dus bracht ook hij een volle lepel naar zijn mond en meteen schieten ook bij hem de tranen in de ogen.
Toen vroeg de eerste: “Waarom heb jij tranen in de ogen?”
Waarop de andere antwoordde: “Jij hebt tranen in de ogen omdat jouw broer is gestorven, maar ik heb ze in de ogen omdat jij hem niet achterna gegaan bent.”

Met andere woorden is het antwoord van de tweede neger: ‘omdat je tegen me hebt gelogen’. En dat kwam door het eten van die mosterd. Het verhaaltje ging een eigen leven leiden en werd geleidelijk ‘van mosterd ga je liegen ’.

Heeft Jezus gelogen?

Ik vind zelf dat ik het leuk heb bedacht, maar ook dit Friese verhaaltje zal wel niet de werkelijke oorsprong zijn. Dus ga ik, na kort rondkijken op internet, naar de Universiteitsbibliotheek in Utrecht. Onderweg loop ik op de Oudegracht langs de Hema en ik trakteer mezelf op de eerste Hema-worst van mijn leven.

William Scott Downey

In de Universiteitsbibliotheek hebben ze al jaren een goed digitaal zoeksysteem. Maar uiteindelijk vind ik de oplossing van mijn zoektocht via het kaartsysteem dat ook nog wordt gehanteerd. In een boekje uit 1849 van dominee William Scott Downey lees ik dat het gezegde ‘van mosterd ga je liegen ‘ voortkomt uit de vragen rondom de parabel van het mosterdzaadje.

Parabel van het mosterdzaadje

Het gaat daarbij om de vraag of Jezus heeft gelogen in de parabel, wanneer hij in de bijbel volgens Lukas 13:19 zegt ‘Het is als een mosterdzaadje, dat door een mens werd opgepakt en in zijn tuin geworpen; het groeide op, en werd tot een grote boom; en de vogelen des hemels zitten op de takken ervan …’.

Het schijnt dat er in 1833 een nieuwe bijbel was gekomen en dat er nogal werd gediscussieerd over de interpretaties daarin ten opzichte van de oorspronkelijke bijbel.

Vogels

Waar het bij de leugen om draaide was, als ik het goed heb begrepen, waarom Jezus zegt dat er vogels in de mosterdplant gaan zitten terwijl hij weet dat ze dat niet doen.

Anderen beweerden dat hij bewust het kleinste zaadje, dat van de mosterdplant, als voorbeeld nam. Omdat uit dat kleine mosterdzaadje een relatief grote plant groeit. Er zijn meerdere apostelen die het verhaal van het mosterdzaadje beschreven en allemaal hebben ze er hun eigen verhaal van gemaakt.

Volgens Downey komt de uitdrukking voort uit de discussie over de parabel van het mosterdzaadje. De uitdrukking ‘van mosterd ga je liegen ‘ komt daardoor vooral voor bij mensen met een godsdienstige achtergrond.

Meer informatie

• Een website met wat uitgebreidere citaten uit de verschillende verhalen van apostelen over het mosterdzaadje
• Een website met interpretaties van de parabel van het mosterdzaadje en nog een website
• PDF (4mb) van scriptie over het gebruik van parabels en wonderverhalen in de godsdienstles
• Het Friese verhaal komt uit de collectie van Dam Jaarsma, dat in bezit is van het Meertens Instituut (de Jaarsma wandelroute – pdf)
• Ik had geen mosterd op mijn Hema-worst moeten doen voor ik naar de Universiteitsbibliotheek ging (een goede verstaander ….)