Creativiteit en gekte - Edvard Munch

Creativiteit en gekte

Als je een depressief persoon bent, een alcoholist, een bipolair of anderszins afwijkend van ‘normaal’, is de kans dan groter dat je creatiever bent? Of andersom. Wanneer je creatiever bent dan een ‘normaal’ mens, is de kans dan groter dat je neigt naar depressiviteit, alcoholisme en dergelijke?

Creatieve zelfdoders

Denk aan eens aan de creatieve mensen die zelfmoord pleegden, zich dood dronken of op een andere wijze vluchtten in middelen met de dood als gevolg. Afgelopen jaar hadden we onder andere de overdosis van gemengde drugs die leidde tot de dood van Philip Seymour Hoffman. Een paar maanden later de zelfdoding van Robin Williams.

De geschiedenis kent vele voorbeelden. Bij sommige mensen zijn het overduidelijke zelfdodingen, bij een dood door overdoses drugs hoeft dat niet per se het geval te zijn.

Antwoord

Veel mensen denken waarschijnlijk dat er een verband is tussen creativiteit en gekte. Maar dat is nooit wetenschappelijk aangetoond. Geen enkel onderzoek concludeert dat er een relatie bestaat tussen creativiteit en gekte. Sterker nog, uit onderzoek blijkt dat creatieve mensen gelukkiger en evenwichtiger zijn dan de gemiddelde mens.

Creativiteit en gekte

Een paar maanden geleden schreef Tom Bartlett in The Chronicle of Higher Education het verhaal ‘Madness and the Muse’. Daarin beschrijft hij een bezoek aan het Aspen Ideas Festival.

Nancy Andreasen - creativiteit en gekte

Nancy Andreasen

Tijdens dat festival gaf neurowetenschapster Nancy Andreasen een lezing. Daarin vertelde ze dat creatieve mensen een grotere kans hebben op geestesziekten. Ze hebben volgens haar sneller stemmingsstoornissen, zoals depressie en bipolaire stoornis.

Na haar lezing ontstond er nogal wat reuring. Vrijwel alle aanwezige onderzoekers naar creativiteitsvraagstukken waren het niet met haar eens. Volgens hen is er geen enkel verband tussen creativiteit en gekte, het woord waaronder ik voor het gemak maar even alle stoornissen en andere geestesziekten vang.

Bartlett interviewde Andreasen na haar lezing. Het werd een heftige discussie waarbij de wetenschapster haar uitspraak fel verdedigde. Bartlett gooit uiteindeijk de handdoek in de ring als hij zijn verhaal eindigt met de opmerking: ‘It remains a bewildering puzzle. One hampered by our still-evolving knowledge of neurological differences, the challenge of categorizing creativity, and the cultural biases that can’t help but influence our conclusions. It’s enough to drive anyone crazy’. Met andere woorden zegt hij, ‘ik weet het niet, ik twijfel’.

De definitie van creativiteit

Het probleem bij creativiteit is volgens mij dat er verschillende definities worden gebruikt. Wat overigens ook bij geestesstoornissen gebeurt. Die definities liggen soms zo ver uiteen dat de hierboven gestelde vragen nauwelijks bevredigend zijn te beantwoorden.

Ik weet nog dat ik met een ouderenverzorger sprak over creativiteit. Hij had het over ouderen die schilderden met olieverf in een verzorgingshuis. Ik zei hem dat zoiets vooral expressie is, waarbij sommigen wellicht creatief zijn. Bij mijn definitie van creativiteit gaat het vooral om oorspronkelijkheid.

Bij een andere gelegenheid sprak ik een vrouw die continu het woord creativiteit in haar betoog gebruikte. Ze had het over Boeddha en Oosterse wijsheid. Creativiteit was volgens haar je vrij maken en open staan voor de wereld.

Onderzoek

Meest veelbelovend is waarschijnlijk creativiteitsonderzoek waarbij de onderzoekers naar specifieke gebieden kijken. En waarbij ze een onderscheid maken tussen alledaagse creativiteit en die van het uitzonderlijke creatieve genie.

Bij dat soort onderzoeken blijkt dat geestesziekten bij creatieve mensen niet vaker voorkomt dan bij ‘normale’ mensen. Omgekeerd blijkt daarbij dat creatieve mensen, of mensen in creatieve beroepen, een iets grotere grote kans hebben geestelijk gezond te zijn.

Boeken over creativiteit en gekte

Er zijn diverse boeken waarin schrijvers over creativiteit hun mening geven over ‘creativiteit en gekte’.

In zijn boek Explaining Creativity haalt Keith Sawyer vier onderzoeken aan. Alle vier concluderen dat creatieve mensen meer kans hebben op een betere geestelijke en lichamelijke gezondheid.

Robert Weisberg doet de vraag in zijn boek ‘Creativity: understanding innovation etc ‘ af als een mythe.

In Creativity 101 schrijft James Kaufman dat onderzoek naar verband tussen creativiteit en gekte gebrekkig is en nooit overtuigende resultaten heeft opgeleverd.

En in het veel gebruikte boek Creativity van Marc Runco schrijft deze hoogleraar creatief onderzoek aan de Universiteit van Georgia: ‘er zijn aanwijzingen dat creativiteit goed is voor je hart. Maar de enige reden dat mensen het daar over hebben, is dat het nieuwswaarde heeft’.

Klein beetje gekte

Tom Bartlett haalt in zijn artikel een uitspraak aan van Dean Keath Simoniton. Deze onderzoeker naar creativiteit en leiderschap aan de Universiteit van Californië zegt dat er een verband kan zijn tussen buitengewone creativiteit en milde psychopathology. Geen extreme geestesziekte dus, maar een klein beetje gekte.

En Simonton heeft het niet over gewone, alledaagse creativiteit. Bovendien wordt de vraag niet beantwoord of extreme creativiteit de oorzaak is van de gekte of dat een psychische aandoening de kans op bijzondere creativiteit vergroot.

Toevallig verband of oorzaak en gevolg

Er kan namelijk best een verband zijn. Maar dat zegt niets over oorzaak en gevolg. Wanneer er een verband wordt gevonden, bijvoorbeeld bij de zelfmoorden en overdoses van schrijvers, muzikanten en andere mensen in creatieve beroepen, dan zijn er allerlei andere situaties denkbaar, die dit in de hand werken.

Iemand met een bipolaire stoornis kan wellicht moeite hebben een gestructureerde Rechten- of Medicijnen opleiding te volgen. Maar schrijven of tekenen hoeft dan geen probleem te zijn.

Stereotype van een creatief

Het heeft ook te maken met de algemene definitie van creativiteit die mensen hebben, zeg maar het stereotype van een creatief. Zoals ik eerder schreef denken we bij creativiteit aan schrijvers en kunstenaars. Niet aan de creatieve boekhouder die een nieuwe weg bedenkt om belasting te besparen.

Creatieve mensen moeten passen in het stereotype dat we van hen hebben. Ze zijn onaangepast, een beetje excentriek wellicht, vrijgevochten en non-conformistisch. Wanneer iemand die we als creatief beschouwen een bontgekleurd pak aantrekt vinden we dat geen probleem, maar bij onze boekhouder in zo’n pak zetten we vraagtekens.

Van een creatief met afwijkend gedrag vinden we dat ‘normaal’. Omdat we geloven in het stereotype wordt het vermeende verband tussen creativiteit en gekte een zichzelf bevestigende observatie.

Tenslotte

Een oorzakelijk verband is nooit aangetoond. Dat er nooit een verband is aangetoond is vreemd; op zijn minst had de man met bipolaire stoornis kunnen opvallen die geen Rechten kon studeren. Er zijn wetenschappers die hebben ontdekt dat creatieve mensen gelukkiger en gezonder zijn.

Maar dat er een oorzakelijk verband is tussen een geestesziekte en creativiteit is hooguit voer voor de persoon met zo’n ziekte. Hij kan denken dat ie bevoorrecht is boven ‘normale’ mensen, omdat er ergens in zijn hoofd een kamertje is waar creativiteit voor het oprapen ligt.

Print deze pagina
Bovenstaand bericht is geschreven op 2 december 2014 door in de categorie 2014, Algemeen

Vorige en volgende berichten

« Ouder: Nieuwer: »

Een willekeurig bericht

Ik schrijf op deze site over allerlei onderwerpen. Soms is het heel persoonlijk, soms vooral informatief of beschouwend. Hieronder een willekeurig bericht uit ruim 2000 berichten.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *