Tijdens de Dutch Design Week 2014 toonde kunstenaar Helmut Smits een installatie waarmee hij water uit Coca-Cola haalde. Hij maakte het distilleerapparaat, want dat is het, samen met Martien Würdemann van de Universiteit van Amsterdam.

Helmut Smits heeft een hekel aan Coca-Cola. Hij ziet als ‘vies bruin water’. Volgens het persbericht bij zijn installatie, dat hij The Real Thing heeft genoemd, is er negen liter water nodig om één liter Coca-Cola te maken. De watervoetafdruk van frisdrank is daarmee bijzonder hoog, vindt hij, terwijl er miljoenen mensen in de wereld zijn die geen schoon water hebben.

Laat ik voorop stellen dat ik geen Cola-drinker ben. Een enkele keer per jaar negeer ik de enorme suikerhoeveelheid en drink ik een glas voor de flashkick. Daar blijft het bij.

Hogere watervoetafdruk van frisdrank

Negen liter water om één liter Coca-Cola te maken, zegt Helmut Smits. Een watervoetafdruk kijkt naar het gehele productieproces. Organisaties, zoals bijvoorbeeld het Wereld Natuurfonds, berekende dat er 70 liter water nodig is voor één liter Coca-Cola. Dat lijkt veel. Maar voor een liter sinaasappelsap is gemiddeld 600 liter water nodig. De watervoetafdruk van frisdrank is dus hoger dan gedacht.

Dat ik hier een gemiddelde gebruik komt omdat het getal per land nogal verschilt. Afhankelijk van het land is het 500 tot 650 liter water per liter sinaasappelsap. Dat is ook zo bij de watervoetafdruk van bier. Voor het brouwen van bier is tussen de 60 en 180 liter water nodig.

Het gaat er ook bij bier om waar de ingrediënten worden geproduceerd. Het verkrijgen van schone hop en gerst, de belangrijkste ingrediënten van bier, wordt in het ene land efficiënter gedaan dan in een ander land.

Water in de laatste fase

Het meeste water, ongeveer 90%, is nodig voor de productie en schoonmaken en verwerken van de ingrediënten (sinaasappelen, gerst, hop en suikerbieten). Het overige water wordt gebruikt voor de productie van sinaasappelsap, bier en Coca-Cola. Die productie bestaat uit het maken van het product, maar bijvoorbeeld ook uit het schoonmaken van flesjes, ketels en dergelijke.

De eindproducenten, zoals Coca-Cola, Unilever en andere, hebben allemaal al lange tijd programma’s om water te besparen. Als de hierboven genoemde negen liter alleen slaat op de laatste fase, dan is het ook onjuist. Coca-Cola heeft in haar fabrieken een water recycleprogramma waarbij water meerdere keren wordt gebruikt. Eerst om de frisdrank te maken, daarna wordt hetzelfde water gebruikt om de ketels schoon te maken en voor andere onderdelen van het productieproces. Al met al gebruikt ze, volgens eigen opgave, 2,5 liter water per liter Cola.

Toeleveranciers

Het zijn vooral de toeleveranciers die exorbitant veel water gebruiken. Daarom zijn meerdere producenten verenigd in commissies die gezamenlijk de boeren in toeleverende landen voorlichting geven over hoe ze efficiënter kunnen werken en daardoor onder andere minder water gebruiken.

Dat heeft in verschillende landen al tot goede resultaten geleid. In Chili en Peru is bijvoorbeeld nu nog 60 liter water nodig voor de productie van schone gerst en hop voor het maken van bier. Terwijl in Zuid Afrika en Tanzania daarvoor 180 liter water wordt gebruikt.

Door de productiemethoden te verbeteren moet dit verder naar beneden. Nederland speelt daarbij een belangrijke rol. We staan hoog aangeschreven als landbouwverbeteraars, mede door onderzoek aan de Universiteit van Wageningen. Het is gebleken dat sommige gewassen beter groeien bij het gebruik van een druppelsysteem waarmee tot 70% water worden bespaard. In sommige landen gaat de aanleg daarvan makkelijker dan in andere landen.

Water in soorten

We moeten ook uitkijken dat we alle water op één hoop gooien bij het beoordelen van de benodigde liters bij het vaststellen van de watervoetafdruk van frisdrank. Bij de productie van bijvoorbeeld sinaasappelen en suikerbieten kan het gaan om (opgevangen) hemelwater (ongeveer 75% van het gebruikte water bij voedselproductie), oppervlaktewater, schoon drinkwater en vervuild water.

De mens

We kunnen ons gek laten maken door bovenstaande getallen en in actie willen komen. Maar we moeten dan ook naar ons eigen water gebruik kijken. Bij de productie van bier, cola en sinaasappelsap worden allerlei soorten water gebruikt. De mens zelf gebruikt voornamelijk schoon water.