Ik ken iemand die elke dag minstens één frikandel eet. Ik zal hem Kees noemen. Meestal neemt hij een frikandel speciaal. Dat is er een met frietsaus, curry en gesnipperde uitjes. Maar hij eet ze ook naturel. Dan neemt hij er meestal twee of meer.

Zelf heb ik niets met frikandel. Ik heb er in mijn hele leven misschien tien gegeten. Ik vind het smaakloze rubberachtige staven. En dat vertel ik Kees ook wanneer ik hem weer eens tref met zo’n ding.

‘Het zijn ongezonde, smaakloze, voedingsarme rubberstaven Kees’, zeg ik dan. Als ik de kans krijg pak ik het ding uit zijn bakje, als het een naturel is, en houd het vast aan een punt. Dan zwaai ik het langzaam heen en weer en zeg nogmaals dat het slappe ongezonde staven zijn.

Van gehaktbal naar frikandel

Gerrit de Vries, een slagersknecht uit Dordrecht, maakte heerlijke gehaktballen. Maar de Warenwet veranderde de regels voor gehaktballen in 1954. De Vries had geen zin zijn recept te veranderen. Daarom maakte hij zijn gehaktballen lang en rond. Een Duitse vrouw fluisterde hem in de nieuwe creatie frikadel te noemen, naar het Duitse woord voor een gehaktschijf. Het werd frikandel. De Vries legde de soortnaam niet vast.

In 1958 pakte de snackfabrikant Beckers uit Deurne het idee van de frikandel op. Ze maakten het langwerpige worstje gladder en van ander vlees. Ze beweren dat ze de uitvinders zijn, maar dat is dus niet zo. Wel zag één van de broers Bekkers in Amerika de opkomst van snacks. Dat inspireerde hem de langgerekte gehaktbal van De Vries te verbeteren.

De naam frikandel werd lange tijd niet erkend. Woordenboeken bleven lange tijd frikadel gebruiken omdat dit etymologisch te verantwoorden was. Pas in 2005 kwam de inmiddels ingeburgerde frikandel naast frikadel in het Groene boekje.

Seperatorvlees

Tegenstanders wijzen er regelmatig op dat de fabrieksfrikandel is gemaakt van afvalvlees. Dat klopt. Maar niet van de stierenkloten, koeienogen, uiers en andere afvalproducten die dan vaak als voorbeeld worden gegeven. Ongeveer de helft van de industriële frikandellen bestaat uit vleesrestjes dat van kippenbotten wordt geschraapt.

Wanneer alle waardevolle stukken vlees van een dier zijn verwijderd blijven er botten over. Hieraan hangen nog vele kleine stukjes vlees. Deze restjes worden seperatorvlees genoemd. Door water op de botten te spuiten laat het vlees los. Van al die restjes wordt een vleespasta gemaakt die wordt verwerkt in goedkope producten, zoals hotdogs, bepaalde burgers en in frikandellen.

Naast de ongeveer 50% kippenrestjes bestaat een fabrieksfrikandel uit ongeveer 25 procent varkens- en paardenvlees. De resterende 25% zijn andere vetten, ui, kruiden, specerijen en paneermeel. Tenslotte worden vanzelfsprekend ook nog additieven toegevoegd, zoals geur- en smaakstoffen en conserveer- en bindmiddelen. Er zijn ook kipfrikandellen. Deze bestaan ook voor 50% uit kippenrestjes en hebben collageen uit kippenvel in plaats van varkens-/paardenvlees.

Consumptie en cijfers

Er worden jaarlijks 600 miljoen frikandellen verkocht in Nederland. Dat is 35 frikandellen per persoon. De frikandel behoort, met een aandeel van 30%, tot de populairste snacks. Een standaard frikandel weegt 70 gram. In snackbars zijn vaak ook grotere te krijgen, tot 150 gram. Tijdens de afgelopen Wereldkampioenschappen Voetbal kwam de frikandel XXL in zwang. Een frikandel van 250 gram en 450 Kcal. die in de volksmond doelpaal werd genoemd.

Mannen vs vrouwen

Verrassend vond ik het ooit te lezen dat vrouwen twee keer meer frikandellen eten dan mannen (66% tegen 34%). In een ander rapport stond dat mannen iets meer van patat met frikandel houden dan vrouwen (36% tegen 26%, ten opzichte van andere verkrijgbare snacks). De vrouw versiert hem voornamelijk met mayonaise, mannen gebruiken mayonaise en tomatenketchup.

Mannen halen de frikandel vaker bij de snackbar. Vrouwen kiezen voor supermarkt frikandellen van Mora en Beckers. 33% van de Nederlanders gaat minimaal 1 keer per week naar de snackbar, volgens het tijdschrift GezondNu. De meeste frikandellen worden ’s avonds gegeten.

Wedstrijden frikandel eten

Het wereldrecord frikandellen eten staat sinds 2005 op naam van Sjonnie Noordeinde uit Delft. Hij at 47 frikandellen in één uur. Ruimschoots meer dan de 25 frikandellen die de vorige recordhouder Jozias van der Velde uit Noordwijk at.

Er zijn talrijke initiatieven voor frikandellen wedstrijden in ons land. Sommige voor het goede doel, andere als onderdeel van een buurtfeest (braderie) en weer andere eenvoudig ter promotie van een snackbar.

Jan Willem Hilliger tijdens een frikandellen wedstrijd in Dokkum

Bij het vergelijken van de resultaten van de wedstrijden is het goed de kleine lettertjes te lezen. De ene wedstrijd is bijvoorbeeld een half uur, een andere wedstrijd duurt een uur of langer. Verder kan het gewicht bij een wedstrijd verschillen en kun je ook een wedstrijd hebben om wie het snelst een bepaald aantal frikandellen kan eten.

En dan heb je een winnaar, zoals Jan Willem Hilliger bij een wedstrijd in Dokkum. Hij at 15 frikandellen in een half uur. Maar kort na zijn overwinning kwamen de frikandellen er sneller dan ze erin gingen weer uit.

Zelf frikandellen maken

Ben jij iemand die graag weet wat hij eet. Dan maak je frikandellen toch gewoon zelf. Dat is nog leuk ook, want je kunt variëren naar eigen smaak.

Voor 14 handgemaakte frikandellen heb je de volgende ingrediënten nodig:

• 1 kilogram gehakt half om half
• 500 gram kipfilet
• 4 eieren
• 10 eetlepels ketjap
• 4 eetlepels zout,
• 12 eetlepels paneermiddel
• 4 uien
• 4 theelepels zwarte peper
• 2 theelepels komijnpoeder
• 1 theelepel kruidnagelpoeder
• 4 theelepels mosterpoeder
• 1 eetlepel cayennepeper

Meng het geheel en maal het glad in een keukenmachine. Vorm het gladde mengsel tot langgerekte ronde worsten door deze in PVC-buis (of buisjes) te drukken van circa 2,5 cm.

Leg deze volle buis ongeveer 10 minuten in net niet kokend water. Druk de worsten er daarna uit, laat ze uitlekken en droog ze voorzichtig met een keukendoek of -papier.

Tenslotte frituur je ze. De frikandellen zijn klaar als ze naar de oppervlakte drijven. Dit komt doordat het vocht uit de frikandel is gebakken en het gewicht van de frikandel dan lager is dan dat van frituurvet.

Wil je minder frikandellen dan kun je de genoemde aantallen bijvoorbeeld halveren. Ook kun je vanzelfsprekend experimenteren met hoeveelheden en ingrediënten. Hier nog wat extra uitleg en een ander recept.

Variaties

Een leuke variatie maakten de jongens van de Worsten van Babel. Zij maakten een delicatesse van de frikandel door er een tartaar van te maken met uienring, een geflambeerde frikandel met een krokante laag kaas en een gegrilde frikandel met een luchtige mayonaise en een gelei van curry. Ze hebben een youtube-kanaal met vele kookfilmpjes en de frikandel variaties. Kijk voor recepten ook even op Smulweb.

Benamingen

Fabrikanten variëren in ingrediënten om zich te onderscheiden. In de snackbars ontstonden de varianten in types:

• Zo is er de al genoemde frikandel speciaal. Dat is een frikandel met mayonaise (fritessaus), currysaus en gesnipperde uitjes. Deze wordt ook wel Curry special genoemd
• Een bak frites met aan beide kanten een frikandel heet Catamaran of waterfiets en in Limburg wordt dat ‘super supertje’ genoemd.
• Berenlul is een frikandel met satésaus. In bepaalde streken wordt deze variant, na het succes van de televisieserie New Kids, ook wel frikandel Jos Brink genoemd. Of een Jos Brinkie met als omschrijving een lul met poep.
• Duikboot is een frikandel speciaal bedekt met frites
• Open been is een bak frites met daarop een open gesneden frikandel met tomatenketchup
• Eierstok is een bak friet met daarop een in tweeën gedeelde frikandel en extra veel mayonaise, currysaus en uitjes
• Alpha of Ala is een in Limburg verkrijgbare frikandel van zuurvlees, afgedekt met een frites speciaal
• De Pikanto is geen frikandel, maar wel een gehaktstaaf. Het is een pittige, grotere en calorierijke variant bedacht door Mora (van Cora)
• Zie ook het bericht ‘Heerlijk ongezond‘