Wat is sjoelen ?Waar komt het vandaan? Hoe ontstond de sjoelbak? En wat is er verder nog voor leuks over te vertellen? De voorgeschiedenis gaat ver terug.

De Chinezen en oude Grieken hadden al behendigheidsspelletjes. Bij sommige moesten ze vakken of gaten vullen met steentjes, munten of andere voorwerpen. Dat gebeurde bijvoorbeeld door de voorwerpen te gooien, te schuiven, te duwen of met een stok te stoten. Geleidelijk ontstonden daaruit door toevoegingen of de situatie verschillende spellen die we nu nog kennen, zoals biljart en curling.

Shovelboard – Shuffleboard

In Engeland was het shovelboard populair. De boeken van de Engelse Rekenkamer melden dat Henry VIII in 1532 negen pond verloor bij een partij shovelboard met Lord William. Shakespeare noemt het spel ook in zijn komedie ‘de vrolijke vrouwtjes van Windsor’ uit 1602. Velen beschouwen shovelboard daardom als de voorloper van het sjoelen.

Shuffleboard

Dat spel, ook wel shuffleboard genoemd, speelde men echter buiten en in een open omgeving. Het ging erom een schijf met een vorkachtige stok te schuiven richting twee driehoekige doelen, waarin scorenummers waren geschilderd.

Rollende munten

Rond 1600 bestond er ook in Nederland, met name in Zeeland en Friesland, een spel dat men beschouwt als de moeder van het sjoelen. Daarbij ging het wel om een (uitgegraven) bak, waarbij de speler knikkers in gaten moest rollen.

Op zee werd dit spel met munten gespeeld. Op zee rolden de munten vaak op de grond of in het water. Daarom werden de munten vervangen door schijven.

Andere spelen, zoals kolven

Er waren in dit tijd ook andere spelen. Met name vanuit de spelen kolven (waar golf uit is voortgekomen), beugelen en het maliespel kwam het idee om op zee ook geleidende houten banen te gebruiken, de klosbanen.

De volgende stap was het spel mobiel te maken, door de banen in een houten bak te maken. Het geheel kon dan aan de kant worden gezet wanneer niet werd gespeeld. Wilde men spelen dan sjeulde men het bord naar de plek waar gespeeld ging worden.

Sjoelen en sjeulen

Sjeulen is een oud Nederlands woord voor dragen, met een ondertoon van vermoeiend meeslepen. Het woord wordt vanaf 1900 nauwelijks meer gebruikt. Alleen in Suriname en andere overzeese gebieden met een Nederlandse achtergrond is het nog wel eens te horen. Sjeulen en de bak waarmee het spel werd gespeeld werden uiteindelijk sjoelen en sjoelbak.

Nederlands spel en andere landen

Sjoelen, een Nederlands gezelschapsspel
(illustratie: Jolet Leenhouts)

Sjoelen is vooral een Nederlands behendigheid- en gezelschapsspel. In Frankrijk wordt het Billiard Hollandais genoemd, wat een duidelijke verwijzing is naar Nederland.

De Engelsen noemen het Shuffleboard. Maar als je ons sjoelen wilt spelen kun je daar het best vragen naar een Dutch Shuffleboard, anders krijg je bak met een variant op het hierboven beschreven shuffleboard.

De Duitsers noemen het Sjoelbak en bevestigen de Nederlandse oorsprong. Daar noemt men het vaak Jakkolo, naar de Duitse zakenman James ‘Jakkoo’ Schmidt. Hij ontdekte het spel in 1960 en herintroduceerde het in Duitsland.

In België heet het spel sjoelen, in Amerika Dutch Shuffleboarden, in Tjechië Nederlands biljart, in Zwitserland sjoelen, in Zweden Jakkolo en zelfs in Zuid Korea spelen ze ons type sjoelen. Het heet daar Nederlands Syulreon (네덜란드의 놀이, 슐런).

Populariteit golft

Sjoelen heeft meerdere populariteitsperioden gehad. Nadat het spel een tijdje populair was halverwege de 19e eeuw, raakte het weer in de vergetelheid. In 1920 werd het herontdekt. Na enkele jaren daalde de populariteit weer. Rond 1960 haalt een nieuwe generatie de sjoelbakken echter weer tevoorschijn.

Nederlandse Sjoelbond

In 1977 werd de Algemene Nederlandse Sjoelbond (ANS) opgericht, waarbij momenteel circa zeventig verenigingen zijn aangesloten met in totaal ongeveer 25.000 leden. Sjoelen is een officiële behendigheidssport en de ANS is aangesloten bij de NOCC&NSF.

Duitsland heeft sinds 1995 de Duitse Jakkolo Bond (DJB). En België de Belgische Sjoelfederatie. Ook de andere hierboven genoemde landen hebben een Nationale Sjoelorganisatie, zoals Frankrijk (de ADS), Amerika en Zuid Korea.

WK Wedstrijden

Regelmatig organiseren enthousiastelingen wedstrijden sjoelen georganiseerd en er zijn zelfs wedstrijden om het Nederlands Kampioenschap. In de loop van de tijd waren er ook, onregelmatig, wereldkampioenschappen. In 2009 werd de toen zestienjarige Dirk Eijlers wereldkampioen.

Sinds 2011 zijn er om de twee jaar Wereldkampioenschappen. De eerste keer waren die kampioenschappen in het Duitse Oldenburg. Er deden 8 landen mee. Er deden zowel teamwedstrijden (teams van vijf spelers) mee, als 180 individuele deelnemers. De eerste prijs bij de individuele wedstrijden ging naar de Nederlander Martin van den Heuvel, tweede werd de Duitser Moritz Tschörner en derde een Belg. Een Surinamer werd vierde en een Zweed vijfde. Bij de dames won de Nederlandse Geesje van der Linden.

Nederlandse winnaars

De Nederlanders Siem Oostenbrink en Elly Mensen wonnen de WK 2013 in Lisse. De WK 2015 vindt op 15 en 16 mei plaats in Vendryne in Tsjechië. De hierboven genoemde landen sturen afgevaardigden. Zwitserland doet niet mee, daarentegen wel een aantal Polen en een Australiër. Het is duidelijk dat het Nederlandse sjoelen zich langzaamaan over de wereld verspreid.

Van Rossem en sjoelen

Drie weken geleden schreef ik mijn wekelijkse column op Nieuws030.nl over sjoelen. Het ging met name over de opmerking die Maarten van Rossem erover maakte in het kwisprogramma ‘de slimste mens’.

Van Rossem is een karikatuur van zichzelf geworden. Hij speelt in het openbaar de rol van mopperaar en moet daar aan vasthouden. Maar met zijn opmerking over Sjoelen, hoewel ik zelf geen speler ben van het spel, vond ik hem ter ver gaan (mijn column op nieuws030.nl).

Meer informatie:

• de website ‘Alles over sjoelen‘
• Website van de Algemene Nederlandse Sjoelbond (ANS)
• Website van de Nederlandse sjoelvereniging de Brikkenmikkers