eze week hoorde ik drie keer de uitdrukking ‘dat is geen zuivere koffie’. Ik had het lange tijd niet gehoord. De laatste keer hoorde ik het een paar maanden geleden bij Martin, een vriend. Hij had een nieuw espressoapparaat gekocht en testte verschillende koffiemerken. Bij elk merk draaide hij op zijn troostmachine ook aan twee knopjes, één voor de hoeveelheid water en één voor de hoeveelheid koffie per bakje leut.

Ik heb nooit zoveel koffie gedronken als die twee uur dat ik bij hem was. Gelukkig hoefde ik steeds maar een paar slokjes te nemen. Tijdens de test zei Martin ineens over een merk espressobonen ‘dat is geen zuivere koffie’. Hij bedoelde het letterlijk en zat daarmee dicht bij de oorsprong van de uitdrukking.

Weinig mensen weten waar de uitdrukking vandaan komt. Wat het betekent weten we wel. Het verwijst naar een bedenkelijke situatie of bedrijf. Wanneer je werkloze buurman ineens in een Maserati rijdt, dan vermoeden we al snel dat het geen zuivere koffie is, dat hij zich met duistere zaken bezighoudt.

Dat is geen zuivere koffie

De oorsprong van de uitdrukking ‘dat is geen zuivere koffie’ stamt uit de 19^de eeuw. Dure gemalen koffie wordt stiekem vermengd met surrogaatproducten. Bijvoorbeeld met cichorei, dat toen al in gebruik was bij arbeiders als alternatief voor koffie.

In een verslag uit 1840 van een weeshuis in Zwolle staat dat bij alle maaltijden koffie wordt geschonken vermengd met cichorei. Die koffie was dus niet zuiver en geleidelijk komt rond 1850 de uitdrukking ‘dat is geen zuivere koffie’ in gebruik.

Schrijftaal

Eerst voornamelijk in de spreektaal. Later ook in de schrijftaal. In 1906 verschijnt in de zesde jaargang van Onze Eeuw een artikel waarin de redactie de uitdrukking speels gebruikt. Na een manipulatieve handelswijze van het bestuur vraagt iemand om ‘zuivere koffie’ .

Gerard van Hulzen gebruikt de uitdrukking in 1907 in het eerste deel van zijn boekje ‘De ontredderden’. In het tweede deel, op blz 151, schrijft hij ‘het lijkt me geen zuivere koffie… dan gaat-ie zeker op een volgende dag met een ander uit. Ze zoûen het mij niet bakke, hoor!’.

Zuivere koffie

Rond 1870 vermengde koffiebranders koffie zo vaak dat mensen juist vertelden wanneer ze ongemengde koffie serveerden. ‘Hier, een kopje zuivere koffie’. Jaren later, rond 1980, maakte Max Havelaar dezelfde opmerking om aan te geven dat kleine koffieboeren hun koffie maakten en dat zij niet werden uitgebuit. En tegenwoordig zijn er biologische boeren die hun koffie zuiver noemen, zuiverder dan die van niet-biologische boeren.

Zie ook het bericht ‘Melitta Aromaboy, mijn favoriete koffie apparaat’ of alle berichten over en met koffie.