Het ontstaan van abstracte kunst begreep ik rond mijn twintigste. Ik kreeg tijdens sporten een elleboog tegen mijn oog. Van een medesporter vanzelfsprekend, want met mijn eigen ellebogen mijn ogen raken is me nog nooit gelukt, ook al zitten er ogen in ellebogen.

Het gevolg van de sportblessure was dat ik een paar weken wazig zag met dat oog. Kijkend naar een landschap realiseerde ik me dat zo de abstracte kunst moest zijn ontstaan. In de tijd dat er nog geen brillen waren keek een kunstschilder naar een landschap en schilderde wat hij zag. De bijziende schilder zag het landschap en andere voorstellingen in een blur.

Impressie

Als het nog ergens op leek noemden zijn tijdgenoten het een interessante impressie van het landschap; later noemden we dat impressionistisch. Als het nergens op leek, maar de kunstschilder bij hoog en laag beweerde dat hij een natuurgetrouwe afbeelding van het landschap had gemaakt, noemden zijn ateliergenoten het een fraaie vereenvoudiging van de werkelijkheid.

Abstracte kunst

De onscherpe weergave van de bijziende kunstschilder zonder bril werd uiteindelijk een stroming, de abstracte kunst. In het Engels is een ‘abstract’ een samenvatting, een verkorte weergave van iets. Abstracte kunst zou je als een samenvatting van de werkelijkheid kunnen beschouwen, het onnodige is weggelaten waardoor de essentie komt bloot te liggen.

Nieuwe werkelijkheid

Afgelopen weekend ontdekte ik, in analogie met de brillen, dat er meer abstracte kunst is. Ik was op een verjaardag omringt door enkele hoogbejaarde vrouwen (we moeten tegenwoordig ouderen zeggen, maar voor hele oude mensen hebben we geen goed woord). De meeste van die dames waren hardhorend.

Waarschijnlijk omdat ze hun gebrekkige gehoor niet wilden toegeven gaven ze elkaar antwoord op vragen, ook wanneer ze deze niet goed hadden verstaan. Als goed horende aanwezige luisterde ik naar de onzin, waarbij ik moest denken aan de sketches van Van Kooten en De Bie, die als de klisjeemannetjes langs elkaar heen praten bij het biljarten.

Abstracte literatuur

Bij vragen waar zonder twijfel ontkennend geantwoord zou moeten worden, hoorde ik de dames ‘ja’ zeggen en andersom. Anders dan bij abstracte schilderkunst, waar de essentie van de werkelijkheid overblijft, ontstond een gehele nieuwe werkelijkheid. Dat gebeurde helemaal wanneer uitgebreider antwoord werd gegeven.

Met de enkele woorden die een oudere vrouw opving beoordeelde ze dat ze wist waar het gesprek of de vraag over ging. De reactie, die voor een buitenstaander nergens op sloeg, werd door de andere oudere gesprekspartner ook maar half gehoord en daardoor niet per se als vreemd of onjuist beschouwt.

Opnemen

Het mooiste zou natuurlijk zijn om hier enkele voorbeelden van deze abstracte kunst te geven. Ik kan de gesprekken echter niet terughalen. Door de onlogica ervan zijn ze lastig te onthouden. Eigenlijk zou je dit soort gesprekken moeten opnemen. Ik kan me voorstellen dat er auteurs en cabaretiers zijn die dat doen.

Over Ronald Giphart ging een paar jaar geleden het verhaal in Utrecht dat hij op bepaalde terrassen zat om daar naar verhalen te luisteren die hij kon gebruiken voor zijn boeken en columns. Simon Carmiggelt ging ook niet alleen naar het café voor zijn borrel. Hij luisterde als Kronkel vooral ook naar de wederwaardigheden van andere bezoekers.

Vakantie

Voor de buitenstaander zijn de gesprekken voornamelijk leuk wanneer een uitspraak en de reactie erop aansluiten, als er een vreemde wending is zoals bij moppen en soortgelijke humor.

Een eenvoudig voorbeeld: Als de ene vrouw vraagt, ‘ga je nog op vakantie?’ en de ander antwoordt, ‘nee, ik ga drie weken naar Turkije’. In eerste instantie kun je nog denken dat de antwoordende vrouw het bezoek aan Turkije niet als vakantie beschouwt. Maar wanneer je het gesprek volgt is al snel duidelijk dat ze langs elkaar heen zitten te praten.

Wasmachine

Abstracte kunst wordt het wanneer de ene vrouw vraagt, ‘ga je nog op vakantie?’ en de ander antwoord, ‘ja, ik zet mijn wasmachine altijd op spaarstand’. Dat doet me dan weer denken aan de show Neerlands Hoop Express van Neerlands Hoop, waarin Freek de Jonge in een verhaal ineens zegt, ‘we hebben thuis ook een boiler’, terwijl dat geen verband heeft met het verhaal.

Vriendin

Neem je deel aan het gesprek dan kan de volgende situatie ontstaan. Vrouw 1 vraagt ‘ga je nog op vakantie?’. Je antwoordt, ‘ja, ik ga drie weken naar Turkije’. Waarop vrouw 2 reageert met, ‘goh, zo’n leuke jongen als jij’.

Kort daarna blijkt dat vrouw 2 dacht dat het over een vriendin ging. Dan blijkt dat het niet per se met hardhorendheid te maken heeft. Omdat gehoorde zinnen in gedachten worden ingevuld tot een zin, zweven die gedachten ook naar andere onderwerpen. Voeg daarbij een mogelijk minder werkzaam korte termijngeheugen en concentratieproblemen en de abstractie is in het gesprek.

‘Bent u het met me eens, over die abstracte kunst?’, zou ik kunnen vragen aan één van de aanwezige ouderen. Dat wordt bevestigend beantwoord, ‘ja, ik vind een elektrische fiets handig’.