Een paar maanden geleden werd Pharell Williams beschuldigt van plagiaat. Het verwonderde me om meerdere redenen. Met name vroeg ik me af waarom niemand het had over kleptomnesia. Kleptomnesia is een term die is bedacht door psycholoog Daniel Gilbert van de Harvard Universiteit.

Kleptomnesia

Hij omschreef kleptomnesia als: het genereren van een idee waarvan je gelooft dat het nieuw is en zelfbedacht, maar dat in feite is bedacht door iemand anders. Eenvoudig gezegd zou je het ‘plagiaat per ongeluk’ kunnen noemen. Het komt veel voor, vooral bij creatieve beroepen en werkzaamheden.

Eigenlijk zou je het kleptomnesia van de in 1958 geboren Daniel Gilbert kunnen beschouwen als een vorm van cryptomnesia. Cryptomnesia vindt plaats wanneer iets dat je al kent is weggezakt in je geheugen en bij het weer naar boven komen wordt ervaren als iets nieuws.

Cryptomnesia

Het begrip Cryptomnesia wordt voor het eerst gebruikt door de 19e eeuwse psychiater Théodore Flourney. Rond 1900 zijn er meerderen die het beschrijven, zoals Carl Gustav Jung die er zelfs uitgebreid over schreef. Jung wees er daarbij op dat veel ideeën in Friedrich Nietsches boek ‘Aldus sprak Zarathustra’ al voorkwamen bij Géza Dukes, Sandor Ferenczi, Wilhelm Stekel en Sigmund Freud.

Andere vaak aangehaalde voorbeelden van cryptomnesia zijn:

• het boek ‘Manfred’ van Lord Byron, dat sterk overeenkomt met Goethe’s ‘Faust’,
• het zelf gevonden onbewuste plagiaat van Robert L. Stevenson bij het schrijven van ‘Treasure Island’,
• het schandaal rond het boek van Helen Keller ‘The Frost King’ waarin ze een paar daarvoor gehoord sprookje navertelde alsof ze het zelf had bedacht
• en natuurlijk de compositie ‘My Sweet Lord’ van George Harrison.

My sweet …

De Beatles waren gestopt en George Harrison ging alleen verder. Hij schreef ‘My Sweet Lord’ en bereikte in korte tijd de eerste plaats in diverse noteringen. Maar even snel stonden de advocaten van Gerry Goffin en Carole King bij hem op de stoep.

Zij spanden een rechtszaak tegen hem aan wegens plagiaat. De melodie en harmonie van My Sweet Lord vertoonden volgens hen sterke overeenkomsten met het door The Chiffons in 1963 uitgebrachte ‘He’s so fine’.

De rechter Richard Owen besliste dat Harrison inderdaad schuldig was aan het plegen van plagiaat, maar hij wees erop dat er sprake kon zijn van kleptomnesia. In zijn biografie ‘I, Me, Mine’ geeft hij de diefstal toe ‘ik was me niet bewust van de gelijkenis en vraag me nog steeds af hoe het kon gebeuren’.

Alledaags verschijnsel

Kleptomnesia en Cryptomnesia zijn alledaagse verschijnsels blijkt uit onderzoek van de psychologen Alan Brown en Dana Murphy. In een vaak aangehaald onderzoek lieten zij deelnemers in vier groepen brainstormen over vier onderwerpen. Daarna moest elke deelnemers van elk onderwerp het idee opschrijven dat hij had ingebracht.

Driekwart van de deelnemers gaven daarbij een idee op dat in feite was bedacht door een andere deelnemer in hun groep. Bij een soortgelijk vervolgonderzoek gaf slechts 8% een idee dat zij zelf hadden bedacht. Tevens bleek dat het toegeëigende idee tijdens het brainstormen vaak was gegeven vlak voor de deelnemer met zijn eigen idee kwam.

Pragmatisch

Volgens Dan Gilbert is kleptemnesia, waarbij cryptomnesia dus meer op ideeën en creativiteit is toegespitst, het gevolg van een pragmatisch gebruik van het geheugen. Bij het werken met gegevens hebben we de neiging meer aandacht te besteden aan de inhoud dan aan de bron. Wanneer we bruikbare informatie hebben gevonden maken we ons niet mee druk over waar het vandaan komt.

Het blijkt dat de zorgen over de bron zelfs veel minder worden, en we die zelfs vergeten, wanneer we bezig zijn met werkzaamheden die veel aandacht vragen. Of wanneer we worden afgeleid. Alan Brown en Dana Murphy verklaren hiermee de resultaten van hun onderzoek, deelnemers staan onder druk om met een antwoord te komen. Goed voor de dag komen is belangrijker dan de bron van het antwoord.

Voorkomen

De remedie tegen kleptomnesia komt voort uit de vorige alinea, voorkom afleiding en breng werkzaamheden terug tot overzichtelijke taken. Er zijn schrijvers en componisten die zichzelf opsluiten, afzonderen of op andere wijze speciale ruimtes hebben om te creëren. Scenarioschrijver George Meyer van The Simpsons keek bewust niet naar Seinfeld en andere comedy’s. Daarmee voorkwam hij per ongeluk een grap over te nemen.

Genie

Wie zich toch schuldig maakt aan kleptomnesia kan denken aan Carl Jung. In zijn boek “De mens en zijn symbolen”, schreef hij over Cryptomnesia. Hij omschreef het als de vaardigheid een rijke ader van het onbewuste te bereiken. Daarna vertaal je het effectief naar een werk van filosofie, literatuur, muziek of naar een wetenschappelijke ontdekking. Dat is een van de kenmerken van wat we het werk van een genie noemen.