- René van Maarsseveen - https://renevanmaarsseveen.nl -

Ockhams Breekijzer

Ockhams breekijzer

Gisteren, bij een vervroegde Sinterklaasavond, was op een van de suprises een breekijzertje geplakt. Daarna werd bij elke volgende suprise om een breekijzer geroepen, waar voorheen een schaar volstond. Een typisch geval van Ockhams Breekijzer, zou ik willen zeggen.

Ockhams Breekijzer

Ockhams Breekijzer is een principe uit de openingskunde. Het houdt in dat men er met vrij grote zekerheid van kan uitgaan dat als iets niet op andere wijze kan worden geopend er altijd nog het breekijzer is.

Een breekijzer is een langwerpig stuk gereedschap om zaken open te wrikken. Het bestaat uit twee verschillende kanten. De ene kant heeft een puntig of beitelachtig plat uiteinde. De andere kan heeft een plat taps uitlopend uiteinde met een splitsing.

Breekijzer

Doordat dit laatste uiteinde volgens Engelsen op een kraaienpoot lijkt, wordt het breekijzer daar naast Wreckingbar ook wel Crowbar genoemd. Een belachelijke vergelijking omdat het uiteinde nauwelijks op een kraaienpoot lijkt. Een kraai heeft drie tenen naar voren en een naar achteren.

KoeienpootWij hebben een veel betere en juistere benaming voor het breekijzer, namelijk koevoet. Hoewel dit vanzelfsprekend eigenlijk koehoef zou moeten zijn. Want een koe heeft geen voeten. Ook in Duitsland spreekt met van een kuhfuss. De benaming koevoet wordt vaak geassocieerd met inbrekersgereedschap. Een breekijzer, in feite dus hetzelfde gereedschap, hoort meer bij een sloper.

In sommige gereedschapszaken zijn het ook daadwerkelijk andere gereedschappen. Het breekijzer is dan zoals hierboven beschreven, een staaf met aan de ene kant een koevoet uiteinde en aan de andere kant een platte of knobbelig uiteinde. De koevoet heeft twee koevoet uiteinden, een grote en een kleine, en de staaf is gebogen.

Ockhams Scheermes

Ockhams Breekijzer is voortgekomen uit de ideeën van de filosofische monnik Willem van Ockham. Hij betoogde dat een veronderstelling moet worden ontleed om tot de eenvoudigste verklaring te komen.

Later symboliseerde men dat met een scheermes, dat nodig is om alle onnodige onderdelen van de veronderstelling weg te scheren en uiteindelijk tot de eenvoudigste verklaring te komen. Daarna werd het principe in de kennistheorie Ockhams Scheermes genoemd. Ockhams Scheermes is een probleemoplossend principe.

Naar aanleiding van Ockhams scheermes maakte Einstein later de opmerking: Breng alles terug tot zijn eenvoudigste vorm, maar maak het niet nog eenvoudiger.

Alternatief eerst

Het principe Ockhams Breekijzer leert ons dat er, als we ten einde raad zijn, altijd nog het breekijzer is. Hieruit volgde later het afgeleide principe ‘alternatief eerst’. Omdat het vanzelfsprekend altijd beter is eerst een schaar of mes te proberen voor het openen van een verpakking.

Wanneer wrikken de enige oplossing lijkt, is het dan bij fragiele verpakkingen aan te bevelen eerst een schroevendraaier of de achterkant van een vork te gebruiken. Wanneer dat allemaal niet helpt, geldt het principe Ockhams Breekijzer en pakt men de koevoet.

Hanlons breekijzer

Naar aanleiding van het principe ‘alternatief eerst’ is het aforisme Hanlons breekijzer ontstaan. Deze luidt: Beschouw gebruik van een breekijzer altijd als domheid, alvorens aan kwade opzet te denken.

Dit aforisme wordt als volgt uitgelegd, men moet niet direct denken aan kwade opzet wanneer iemand een koevoet gebruikt in een situatie waarbij een schaar of ander lichter gereedschap had kunnen volstaan.

Hanlons breekijzer wordt vooral gebruikt in bestuurlijke omgeving. Wanneer bijvoorbeeld bij een onderhandeling geen argumenten meer kunnen worden bedacht, kan één van de onderhandelaars figuurlijk een breekijzer inzetten. Dit kan een hele creatieve opmerking zijn die een wending geeft aan het gesprek of zelfs een onverwacht toegeven aan eisen.

Doorgaans is het echter een argument in de vorm van chantage. Wanneer alle alternatieven zijn uitgeprobeerd en de onderhandeling vast zit kan het breekijzer oplossing bieden. Door het vaak wat valse eraan, lijkt kwade opzet in het spel. Dan geldt het aforisme Hanlons breekijzer.

Hanlons scheermes

Hanlons breekijzer verwijst naar het algemene aforisme Hanlons scheermes. Dat luidt: Denk niet direct aan kwade opzet bij iets dat te verklaren is door domheid.

Het aforisme Hanlons scheermes is, evenals Ockahms breekijzer, een wet die ze in Engeland heel mooi Eponymous law noemen. Wij zeggen gewoon ‘het is genoemd naar’ of Hanlon, van het gelijknamige aforisme.

In dit geval zou het dan verwijzen naar Robert J. Hanlon, de auteur van een aantal afgeleide wetten van Murphy.

Ockhams Hamer

Naast Ockhams scheermes en Ockhams breekijzer bestaat ook nog Ockhams hamer. Het wordt gebruikt in de wiskunde bij het maken van een verbinding tussen random leren en meervoudig testen van de FDR (false discovery rate). Bij FDR, een statische methode probeert met een beeld te krijgen van het aantal fouten bij testproblemen, bij het uitvoeren van meerdere vergelijkingen.

Ockhams hamer is beschreven en uitgelegd in een artikel van Gilles Blanchard en anderen.

In de wiskunde en psychologie wordt ook een variant van Ockhams breekijzer gebruikt. Deze luidt: de beschadiging van de inhoud van een verpakking is recht evenredig met de kennis van Ockhams breekijzer. Het blijkt dat mensen met kennis van Ockhams breekijzer meer schade toebrengen aan de inhoud van een verpakking. Psychologen wijten die niet alleen aan die kennis, maar ook aan ongeduld en faalangst.