Nederland vervalt geleidelijk tot een bananenmonarchie. Niet zoals een bananenrepubliek politiek instabiel, corrupt volgens de gangbare definitie of rijk aan grondstoffen. Wel slachtoffer van zijn successen in het nabije verleden, de remmende voorsprong en het polderen.

Bananenmonarchie

Waarom vind ik Nederland een bananenmonarchie. Vooral door de gevolgen van marktwerking. Met het naar de markt brengen van allerlei algemene diensten is de basis onder de grondwaarden van ons land weggeslagen.

Marktwerking

Laat ik vooropstellen dat ik niet tegen marktwerking bent. Ik weet ook dat het geen zin heeft me er druk over te maken. Marktwerking is, evenals veel andere dingen in het leven, onderhevig aan een golf- of cirkelbeweging. Het wordt ingevoerd, gaat een tijdje goed, gaat dan slechter, waarna het wordt teruggedraaid. Dan gaat het zonder marktwerking weer even goed etc. en wordt het weer ingevoerd.

Het probleem momenteel ligt volgens mij in de uitgangspunten waarop marktwerking is ingevoerd en de wijze van invoeren.

Voor- en nadelen van marktwerking

Marktwerking betekent de markt zijn werk laten doen. Diensten van de overheid, die de overheid belangrijk vindt voor haar burgers of die grondwettelijk zijn verplicht, worden bij marktwerking overgedragen aan bedrijven en organisaties buiten de overheid. Deze bedrijven en organisaties kunnen dan, elkaar concurrerend, de markt op met zo’n dienst.

De voordelen van marktwerking en concurrentie zijn op papier groot. Bedrijven zullen, meer dan de overheid, proberen een dienst efficiënt uit te voeren. Dat betekent in de praktijk zo voordelig mogelijk werken. En slimmer en beter zijn dan de concurrentie.

In de praktijk zouden de voordelen van marktwerking zijn:

• verbetering van de kwaliteit van een product of dienst,
• scherpe inkoopprijzen,
• lagere kost- en verkoopprijzen
• en andere, meer brancheafhankelijke, voordelen zoals productinnovatie.

Achteruitgang

Het grootste probleem van marktwerking is echter dat het vaak papieren voordelen blijken te zijn. Dat komt deels door de marktwerking zelf en deels door de bedrijfsvoering van de betrokken organisaties. De afgelopen jaren zagen we vooral de nadelen. De klant, of het gemak en welzijn van de burger, staat niet meer centraal.

Op elk terrein zijn vele voorbeelden te geven. Neem alleen de busdiensten. Er kwamen meer aanbieders, waardoor het onoverzichtelijker werd. Buslijnen sluiten niet op elkaar aan, routes werden opgeheven, bussen werden slecht onderhouden.

Basis onder de grondwaarden

Hierboven schreef ik dat ik Nederland een bananenmonarchie noem omdat, met het naar de markt brengen van allerlei algemene diensten, de basis onder de grondwaarden van ons land zijn weggeslagen. Wat bedoel ik daarmee?

Ieder mens heeft een aantal primaire behoeften of primaire wensen. Het zijn zaken die we als individu belangrijk vinden, die de samenleving als geheel waardeert of die de overheid noodzakelijk acht. Onzekerheid over onze bank- en verzekeringszaken vind we niet fijn. We willen schoon water uit de kraan en betaalbaar voedsel. En een goede internetverbinding wordt ook steeds belangrijker. De overheid vindt openbaar vervoer belangrijk. Enzovoort.

Het gevoel van veiligheid, zekerheid en dergelijke over de primaire behoeften vormt een basis voor mensen. Alle vormen van basisbehoeften samen zijn de grondwaarden. Als de primaire behoeften, de grondwaarden, goed zijn geregeld hebben mensen tijd, interesse en energie om nieuwe dingen te doen, zichzelf te ontplooien, te ondernemen etc. Ze hoeven zich minder zorgen te maken.

Zoektocht door marktwerking

Nederland was lange tijd een land waar de primaire behoeften goed en duidelijk waren geregeld. De zorg was eenduidig geregeld, het openbaar vervoer was overzichtelijk en allerlei andere zaken waren veilig en zeker.

Nu is bijna alles een zoektocht. Dat hoeft niet direct onzekerheid of onveiligheid te brengen, maar kost dan wel onnodig tijd. Openbaar vervoer betekent vaak geen rechtstreekse verbindingen meer, maar meerdere keren overstappen, ook tussen aanbieders. Ziektekostenverzekering is een puzzel met polisvoorwaarden. De algemene zorg en ouderenhulp staan onder druk. Het telefoonverkeer is een doolhof van pakketten met belminuten en dataverkeer. En de dienstverlening rond afval verschilt in elke stad en dorp.

Overheid of marktwerking

Er bestond in de politiek altijd een duidelijk onderscheid tussen links en rechts. Links wilde meer overheidsbemoeienis en rechts juist zo min mogelijk. De beste weg ligt volgens mij in het midden. Laat de overheid zorgen voor de basisbehoeften en de markt voor de rest.

Dus bijvoorbeeld de overheid verzorgt een basis internetverbinding; ze wil immers dat iedereen digitaal gaat. En de markt levert aan hen die dat willen hogere snelheid.

Natuurlijk is het utopie. Laten we echter weer eens kijken waar we staan. En zien of het niet beter kan, dan een bananenmonarchie te zijn. Niet terug naar hoe het was, maar anders. Zonder de zogenaamde voordelen van marktwerking.