Touwtyfus is het scheldwoord dat je bij ons op school tegenwoordig veel hoort, vertelde mijn nichtje. Volgens haar komt het van Matsoe Matsoe uit de serie Oh Oh Cherzo, maar dat heb ik nooit gezien. Touwtyfus. Ik ken scheldwoorden als tyfusjong en tyfuslijer en een uitdrukking als krijg de tyfus. Maar touwtyfus? Wat heeft dat touw met tyfus te maken?

Tyfus

Het blijkt dat tyfus een verzamelnaam is voor een aantal infectieziekten die worden veroorzaakt door rickettsia bacteriën.

Er bestaan drie vormen, gebaseerd op de manier van overbrengen. De eerste is de epidemietyfus, die wordt overgebracht door menselijke luis. Deze kan epidemieën veroorzaken, vooral tijdens natuurrampen en oorlogen. Het wordt ook wel kampkoorts, gevangeniskoorts of schipkoorts genoemd.

De tweede vorm wordt scrub tyfus of bos-tyfus genoemd. Het wordt overgebracht door vlooien. En de laatste is endemische tyfus, die wordt overgebracht door ratten.

Touwtyfus

Naast bovenstaande drie vormen, zijn er benamingen voor specifieke ziekteverschijnselen. Dan heeft men het bijvoorbeeld over buiktyfus, dat nog steeds veel voorkomt in Afrika, paratyfus en vlektyfus. Touwtyfus kom ik in de medische boeken niet tegen. Wellicht dat het uit een specifiek beroep komt, zoals je ook bakkerseczeem hebt.

In scheldwoordenboeken van amateurs, jongens die het leuk vinden op internet een lijst scheldwoorden te plaatsen, komt touwtyfus voor, in wetenschappelijke verhandelingen, zoals die van lexicoloog Prof. Dr. Piet Sterkenburg, niet of nauwelijks.

Voetbalveld

Het enige bekende gebruik van touwtyfus komt uit de voetbalwereld. In 2012 vertelde Hans Kraaij jr. in het tijdschrift ELF Voetbal over Van Gaal, ‘Vooraf praat je leuk over de opstelling, maar stel je achteraf twee kritische vragen, dan kan hij je helemaal de touwtyfus schelden’.

Een paar jaar eerder, in 2006, werd Wesley Schneijder geschorst nadat hij in een wedstrijd de scheidsrechter had uitgescholden. Dat hij had gescholden was duidelijk en dat gaf hij direct toe. De KNVB maakte een discussie van het scheldwoord. Had hij de scheidsrechter tyfushond of tyfuslijer genoemd.

Volgens onderzoeker Sterkenburg vloeken voetballers en bouwvakkers het vaakst. Gedetineerden en uitsmijters kunnen er ook wat van. In het algemeen vloeken jongeren vaker dan ouderen. Ouderen vloeken wel vaker dan vroeger, maar vooral met ‘gedomesticeerde’ vloeken, zoals gvd en shit.

Betekenis

Op de website MijnWoordenboek staat, dat voor ‘je rot schrikken’ in Rotterdams dialect ‘je de touwtyfus schrikke’ wordt gebruikt. Dat is overigens iets anders dan kuipkoorts. In een ander sportbericht lees ik ‘… toen Marianne Vos zich het touwtyfus fietste voor een gouden medaille’. En in een ander artikel zegt iemand, ‘doe effe normaal en krijg allemaal de touwtyfus’.

Je kunt touwtyfus klaarblijkelijk krijgen wanneer van je iets schrikt, je heel erg inspant of zomaar, wanneer iemand je het verwenst. Zou het iets met gevangenen te maken hebben die met touwen zijn vastgebonden, vieze touwen met vlooien, luizen en uitwerpselen van ratten.

Vloekdeskundige

De genoemde professor Piet Sterkenburg heeft zich als directeur van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie verdiept in het Nederlandse taalgebruik. Hij schreef het dikke boek Vloeken, waarin hij Nederlandse vloeken en verwensingen vanaf de 12^e eeuw bijeenbracht en beschreef. Hij gebruikte daarvoor allerlei bronnen, met name van het PJ. Meertens Instituut.

Er twee versies van het boek in omloop. De eerste is in 1998 uitgebracht en heeft 456 pagina’s. In 2001 verscheen de heruitgave van 715 pagina’s. Daarin zijn de teksten over vloeken herschreven en is de scheldwoordenlijst sterk uitgebreid.

Meer informatie

Er zijn naast het boek van Piet Sterkenburg heel veel artikelen en boeken over vloeken, maar touwtyfus komt daar niet in voor. enkele voorbeelden:

• Recensie ‘De hoer vloekt het hardst’ van het boek Vloeken van P. Sterkenburg
• Artikel ‘Vloeken’ van P. Sterkenburg uit het boek ‘Vloeken, schelden en schimpen’ uit 2003 (publicatie van het WODC en daar te downloaden)
• De afscheidsrede van Prof. Dr. Piet Sterkenburg als hoogleraar Lexicologie aan de Universiteit Leiden van Prof. Dr. Piet Sterkenburg
• Het boek ‘Krijg de vinkentering‘ van Ewoud Sanders en Rob Tempelaar uit 1998, met 1001 Nederlandse en Belgische verwensingen
• Het onderzoek ‘Schieten & Schelden‘ naar vloekgedrag van gamers, door Maartje Natrop