‘Ik heb geen last van files, hoor’, zegt de oudere vrouw die ik spreek op een verjaardag. Even denk ik nog dat ze wellicht een oplossing heeft gevonden, dat ze bijvoorbeeld alleen buiten de spits rijdt.

Verwachtingsvol kijk ik haar aan. Dan zie ik het. Het is zo’n type dat ik zie als ik naar rechts kijk, wanneer ik eindelijk de automobilist inhaal die zo lang links bleef rijden. Ze heeft geen last van files omdat ze met haar slakkengangetje altijd vooraan rijdt.

‘Ik heb geen last van files, hoor’, zegt ze nogmaals.

‘Nee, je veroorzaakt ze’, smijt ik eruit in een moment van gebrek aan zelfbeheersing.

Ze kijkt me verbaasd aan. Ik zie dat ze vooral geschrokken is van mijn uitbarsting. Dat ze medeoorzaak is aan het fileprobleem, daar is ze zich niet van bewust.

‘Wil je wat drinken?’, vraag ik. Op haar bevestigende antwoord sta ik op en sluit aan bij de rij voor de dranktafel. Ook daar heeft ze dus geen last van files.

Geen last van files

Wie heeft er tegenwoordig geen last van files, vraag ik me af. Vroeger kon ik altijd redelijk inschatten waar en wanneer er files zouden zijn. Soms maakte vijf minuten later weggaan al het verschil. Met name rond kantoortijden. Tegenwoordig kun je er geen peil meer op trekken.

Op dagen dat ik een file verwacht, of op zijn minst langzaam rijdend verkeer, kan ik zo doorrijden. Een dag later zit het ineens overal vast. Is er iets in de Jaarbeurs, vraag ik me dan af.

Of is er een ongeluk gebeurd. Dat geeft altijd veel oponthoud. In Frankrijk halen ze bij een ongeluk een auto direct van de weg. In Nederland wordt er eerst een commissie ingesteld en vergaderd. Een eenvoudige kop-staart botsing kan hier zomaar meerdere wegen vastzetten.

Oplossing van fileprobleem

Tien jaar geleden stond er een artikel in TROUW met de kop ‘Oplossing van het fileprobleem is simpel, maar Nederland wil er niet aan’. De strekking was dat de prijzen van openbare vervoer sterk moesten dalen ten opzichte van de autokosten. Het is volgens mij niet de ultieme oplossing, dat denkt de verkeerseconoom die het adviseerde inmiddels wellicht ook, maar toch zeker het overwegen waard.

Het is in ieder geval wel voor iets anders een oplossing; het opnieuw opzetten van goede busverbindingen. Daarvan zijn de afgelopen jaren vele, onder andere door marktwerking en lege bussen, gestopt, samengevoegd of omgeleid. Met heel veel mensen is daarmee geen rekening gehouden. Zoals ouderen buiten een grote stad die nu een beroep moeten doen op familie en vrienden met auto’s. Vollere bussen maken het wellicht weer rendabel. Maar het is een ander probleem, dan het fileprobleem.

Oorzaken

Rijkswaterstaat wijst een aantal oorzaken aan, waardoor het fileprobleem in de jaren negentig sneller is gestegen en nog altijd 7% per jaar stijgt. Het woon-werkverkeer is toegenomen en de afstand tussen woning en werk is groter. De auto wordt vaker ingezet voor recreatie op locaties verder van de woning dan vroeger. En tenslotte zijn er eenvoudig meer auto’s. Dat het niet is gelukt mensen in het openbaar vervoer te krijgen is een bijkomend probleem.

Er zijn door eigen gebrek aan visie en creativiteit van Rijkswaterstaat en van hun gedelegeerden, gemeenten die met eigen oplossingen mogen komen, oorzaken bijgekomen. Domme verkeerslichten, ondoordachte wegversmallingen en onoverzichtelijke op- en afritten zijn daarvan slechts drie voorbeelden.

Oplossingen

De oplossing van het fileprobleem waardoor we eindelijk geen last van files meer hebben, wordt vaak gezocht in aan de auto en wegen gerelateerde ideeën. Betaalstroken in de spits, wisselstroken, inhaalverbod voor vrachtauto’s, bussen op de vluchtstrook, carpoolen, autoloze dagen en zo zijn er nog veel meer ideeën waarbij je al direct vraagtekens kunt plaatsen. Het zijn dus GEEN oplossingen.

Bij een probleem moet je kijken waar het vandaan komt, waar de essentie ligt. Wanneer er minder mensen zijn en/of minder auto’s zou het probleem zichzelf oplossen. Je zou de oplossing dus kunnen zoeken in een levensbedreigend virus of een wereldoorlog (dat lost het probleem in andere landen ook direct op). Maar dat is te rigoureus.

Randvoorwaarden kunnen zijn dat we mobiel willen blijven en de belasting op auto’s voor de schatkist willen behouden. Een mogelijkheid is inderdaad het Openbaar Vervoer te stimuleren en de auto voor de deur blijven tolereren.

Aardappels

Ik geloof echter zelf het meest in verandering van werktijden. Waarom moeten we allemaal tegelijk achter de aardappels zitten. Alles in het leven is flexibel geworden. Sporten doen we op elk moment van de dag, werkzaamheden doen we op elk moment van de dag en heel veel activiteiten die we vroeger op min of meer vaste tijden moesten of konden doen, kunnen we nu 24/7 doen wanneer het ons uitkomt.

Maar we willen allemaal om zes uur achter de piepers zitten en ’s ochtends om 9 uur bij de koffiemachine staan.

Dus

Geen last van files meer? Werktijden spreiden, minder ongelukken maken en het openbaar vervoer stimuleren.

Meer informatie:

• PDF van onderzoek ‘Verklaring van de filezwaarte‘ tussen 2003 en 2011. Een onderzoek uitgevoerd door Timo Brouwer (TU Twente)
• PDF van onderzoek naar de ‘effectiviteit van filebeleid in Nederland‘, 1970 – 2008. Een onderzoek uitgevoerd door Jan Anne Annema en Diana Vonk Noordegraaf (TU Delft)
• PDF van werkstuk ‘Wiskundige modellen voor filevorming‘. Een BWI-werkstuk uitgevoerd door Dennis Roubos (VU Amsterdam)
• PDF van het artikel in Trouw ‘Oplossing van het fileprobleem is simpel, maar Nederland wil er niet aan’