‘In de zoute rijn?’, hoor ik de vrouw zeggen als ik de wachtkamer van de tandarts binnenloop. Zoute Rijn, denk ik. Heb ik het goed verstaan? De vrouw waarmee ze in gesprek is reageert. ‘Ja, in de zoute rijn’.

De enige andere aanwezige is een wat oudere man. Hij luistert naar het gesprek, hoewel hij met een tijdschrift in zijn handen anders wil doen voorkomen. Ik ga tegenover de vrouwen zitten, haaks naast de man. Vanuit die positie kan ik allen observeren. Want zoveel is me al duidelijk, na nog een blik op de man te hebben geworpen, het gesprek volgen is de moeite waard.

Zoute Rijn

Antwoordde die tweede vrouw, met rood jack en lichtblauwe blouse, met “zoute rijn” of “soute rijn”. Soms is het subtiele verschil tussen een z en een s immers goed te horen. Tegelijk vraag ik me af of ze het niet over zoute rein hebben. Gaat het over een wasmiddel?

Ik kan me herinneren dat mijn grootmoeder een handje zout en een scheutje azijn aan waswater toevoegde. Waarom ze het deed heb ik haar nooit gevraagd. Ik was te jong en waarschijnlijk niet geïnteresseerd in dat soort huishoudelijke taken. Later vertelde een vriendin, die het bij spijkerbroeken deed, dat het voorkomt dat kleuren in kleding vaal worden.

Zout en Rein

Het zou kunnen gaan over zeep. Zeep is immers het zout van vetzuren dat ontstaat bij verzeping. En zeep is rein. Zoute rein ligt meer voor de hand dan zoute rijn. Het kan ook zijn dat de vrouwen zout en rein zeiden, in plaats van zoute rijn, maar dat ze door hun dialect of platte uitspraak de n niet uitspraken.

Zout en Rijn

Zout en Rijn zal het niet zijn geweest. De Rijn is immers een rivier met zoet water. Juist dat zoete water van de Rijn heeft er bijvoorbeeld voor gezorgd dat de brakke wateren in Noord-Holland weer zoet zijn. De invloed van zout zeewater in de plassen en sloten is daar teruggedrongen door het zoete water.

Ergernis

Bezig met mijn eigen gedachten heb ik het gesprek van de vrouwen even niet gevolgd. Juist als ik me weer even op de conversatie richt, hoor ik de man zeggen, ‘het is niet de souterrain, maar het souterrain en het is niet zout maar soet’.

Het rode jack kijkt de man vuil aan. ‘bemoi je met je eige soake’, zegt ze, of iets soortgelijks dat in ieder geval niet ABN of standaardnederlands is. De man kijkt in mijn richting. Kort trek ik mijn wenkbrauwen en schouders op.

Denkt hij daarmee in mij een medestander te hebben. Dat was niet de bedoeling. ‘Ach mevrouw’, vervolgt de man; ik schat hem een jaar of zeventig, ‘ik wilde u alleen helpen. Het staat zo dom. Evenals rontonde. Het is rotonde. Het is zo’n kleine moeite een andere indruk te geven’.

‘Je moet gewoon je tijdschriftje lezen’, zegt de andere vrouw, ‘en je niet met anderen bemoeien’.

Sous terrain

De man richt zich tot mij. ‘Souterrain komt uit het Frans. Het is opgebouwd uit sous en terrain, dat betekent onder het terrein. Vanwege sous met een s aan het eind, schrijven veel mensen een S voor terrain. Sousterrain. Maar dat is fout’.

Ik knik. De vrouwen schudden het hoofd. Grappig denk ik, ja knik je en nee schud je. Alleen het schudden van de vrouwen is geen nee schudden, maar een blijk van afkeuring. De man heeft het niet gezien. Hij heeft zich nu echt in zijn tijdschrift verdiept in afwachting van de tandartsassistente die hem uit deze wachtkamer-situatie haalt.

Meer informatie…

of de steeds slechtere invloed van Van Dale:

• Rotonde  komt uit het Latijn (rotunda). Rotonde is het Frans woord dat daaruit voortkomt. Oorspronkelijk zat er wel iets in met rond en betekende het een rond gebouw of koepel. Al lange tijd betekent het echter verkeersplein. Volgens de Van Dale is het een rond of cirkelvormig verkeersplein. Daardoor zeggen waarschijnlijk veel mensen rontonde. Maar er zijn ook verkeerspleinen met andere vormen, bijvoorbeeld stervormig of ovaal. Laten we het dus maar bij de Franse vorm houden.
• Er zijn veel meer woorden die al lange tijd anders worden uitgesproken dan zou moeten. Denk aan verschaald bier. Het verschil tussen verschaald en verschraald bier is in de praktijk en op Google nihil. Toch, het is verschaald bier. Verschalen betekent smaak-, geur- en krachteloos geworden. Het werkwoord werd al in de middeleeuwen gebruikt. Verschralen betekent verschrompelen, verdorren, verdrogen. Dat heeft niets met bier te maken. De stam van het werkwoord verschralen is schraal. Dat kennen we. Schraal en schriel in de betekenis van mager (een schriel kind), kil (een schrale wind). Van Dale schrijft over een schraal bier, dat kan, maar dan moet niet ineens verschraald bier ook kunnen.
• Nog zo’n prachtige verwarring is advocado. In mijn kringen heb ik het nooit gehoord, maar er schijnen veel mensen te zijn die advocado zeggen. Bij advocado vermoed ik de associatie met een advocaat. Daardoor plaatsen sommigen er wellicht een d bij, wanneer ze een avocado bedoelen. Dat een avocado ook wel advocaatpeer wordt genoemd, maakt het niet makkelijker.