‘Ik heb een vliegend hert gezien’, zegt Wilbert als hij mijn kantoor binnenkomt. Ik weet dat Wilbert in zijn vrije tijd edelherten fotografeert en observeert voor Staatsbosbeheer. Hij vertelde me al eens over de enorme sprongen die herten maken. En hij toonde me zelfs een filmpje dat hij daarvan maakte.

Na zijn opmerking over het vliegend hert denk ik aan zo’n sprong; dat ze daarvoor in observatieland onderscheidende termen gebruiken. Nee, ik dacht niet direct aan café Het Vliegend Hert in Bergen op Zoom.

Vliegend Hert

Het vliegend hert dat Wilbert zag op de Veluwe

Een vliegend hert blijkt een insect. Door zijn gewei-vormige kaken wordt het een vliegend hert genoemd. Het is een insect die tot de familie van de kevers (Coleoptera) behoort. Er zijn ruim 1000 soorten vliegend hert, die samen behoren tot de familie Lucanidae

In Nederland en omgeving komt vooral de Lucanus Cervus voor. Die soort wordt wel HET vliegend hert genoemd. Hij kan 10 centimeter groot worden. Je kunt hem met name in Limburg zien. Als je hem te zien krijgt. Want hij en de rest van zijn familie zijn bijna uitgestorven of op zijn minst worden ze zelden gezien. Vandaar wellicht dat Wilbert zo enthousiast vertelde dat hij een vliegend hert had gezien.

Beschermd

Het uitsterven is in ieder geval de reden dat er twee Europese wetten zijn die de Lucanus Cervus en zijn familie beschermt.

De eerste wet is in 1979 door de Raad van Europa vastgelegd in de Conventie van Bern. Bijlage III van dat verdrag beoogt het behoud van alle bedreigde wilde dieren en planten. De landen die de Conventie ondertekenden moeten maatregelen nemen om het leefmilieu, van bijvoorbeeld het vliegend hert, te beschermen

De tweede wet is opgenomen als bijlage II in de Habitatrichtlijn van 1992. Deze richtlijn handelt over het behoud van de natuurlijke omgeving van wilde flora en fauna. Landen moeten als gevolg van deze richtlijn afgebakende beschermingszones aanwijzen, die dan deel uitmaken van het Europese Natura 2000-netwerk.

Tellen

Omdat het vliegend hert zo weinig te zien is, vraagt Stichting EIS (het kenniscentrum Insecten en andere Ongewervelde dieren) om het te melden als je er eentje ziet.

Dat ze weinig te zien zijn mag blijken uit het feit dat er in 2000 slecht 7 meldingen waren. Door meer publiciteit kwamen in 2005 ongeveer 200 betrouwbare meldingen binnen. Op de site van EIS staan meerdere rapporten over de stand van het vliegend hert in Nederland.

Tevens is er op hun site informatie te vinden over de beschermingsgebieden die in Nederland zijn aangewezen. Vanzelfsprekend hangt dit enigszins samen met de ontvangen meldingen.

Vliegen

Een manier om het verspreidingsgebied van het vliegend hert gedetailleerd in kaart te brengen zijn kleine zendertjes op hun schild. Die zijn opgebracht door natuurbeheerders van bureau Natuurbalans. Daaruit is gebleken dat het kevertje in vijf gebieden rondvliegt: Twente, de Veluwe, in het Rijk van Nijmegen, Zuid-Limburg en rond Roermond.

Ze kunnen natuurlijk naar een nieuw gebied vliegen. Want ze nestelen in rottende oude eiken en die zijn er steeds minder. Maar dan moeten ze lopen, want vliegen doen ze nauwelijks buiten hun woonomgeving. Het vrouwtje is bij 100 meter al uitgeput, het mannetje geeft het op na 350 meter. En uitrusten, overnachten en de volgende dag verder vliegen is er niet bij.

Hert

Cervus betekent hert, wat dus verwijst naar zijn geweikaken. Die kaken hebben wel iets van een kreeft of krab, maar het vliegend hert gebruikt ze niet om te bijten, snijden of eten. Hij vecht er wel mee, maar ze zijn hoofdzakelijk om vrouwtjes en andere mannetjes te imponeren. Die kaken kunnen overigens even groot zijn als het lijfje, soms zelfs groter

Evenals bij het echte hert alleen het mannetje een gewei heeft, zo heeft ook bij het vliegend hert alleen het mannetje die bijzondere kaken. Het vrouwtje heeft geen gewei en is ook kleiner dan het mannetje.

De familie Vliegend Hert

In artikelen zie ik nogal wat tegenstrijdigheid over de genealogie (eigenlijk taxonomie) van de familie Vliegend Hert, terwijl Linnaeus het zo goed bedoelde.

De Latijnse naam van de familie Vliegend Hert is Lucanidae. Er worden in Nederland vier onderfamilies onderscheiden, respectievelijk Aesalinae (2), Lampriminae (0), Lucaninae (14) en Syndesinae (0). Tussen haakjes heb ik het aantal vertakkingen aangegeven van de onderfamilie. Het is een secundaire onderverdeling die meestal niet wordt vermeld.

Van de onderfamilies is Lucaninae de in het Westen meest voorkomende. Eén van de veertien takken van die onderfamilie is Lucani. Daarop staan drie geslachten, Hexarthrius (15), Lucanus (9) en Pseudolucanus (1). Tussen haakjes de soorten die binnen het geslacht vallen.

Het bovenin genoemde vliegende hert, het soort Cervus, behoort dus tot het geslacht Lucanus. Onder het soort zijn nog ondersoorten te onderscheiden. In de meeste lectuur staat dat de Lucanus Cervus een lengte van 9 centimeter kan halen.

Dat is de lengte van de ondersoort Lucanus Cervus Cervus, in 1758 ontdekt door Linnaeus. De ondersoorten Lucanus Cervus Judaicus en L. C. Akbesianus kan een centimeter langer worden en is daarmee het grootste vliegend hert.

Ok, het duizelt je. Hier nog even schematisch de onderverdeling voor het grootste vliegend hert:

Je waarneming doorgeven

Het doorgeven van waarnemingen kan door de informatie te mailen naar eis@naturalis.nl of te versturen naar EIS-Nederland, Antwoordnummer 10430, 2300 WB Leiden (geen postzegel nodig).

De gegevens die in ieder geval genoteerd moeten worden zijn, naast het gegeven dat het om een vliegend hert gaat:

• of het een mannetje of een vrouwtje is
• het aantal dat je zag
• de datum waarop je het zag
• de vindplaats, zo nauwkeurig mogelijk (gebruik evt. coördinaten via google maps)
• je naam en telefoonnummer en/of emailadres

Je kunt ook het formulier gebruiken op de website van EIS-Nederland

Naamgeving en Duitsland

Het lastige is dat in Nederland zowel de familie als de meest voorkomende soort vliegend hert worden genoemd. Ok, er wordt soms een flauw onderscheidt gemaakt tussen vliegende herten (de familie) en het vliegend hert (de Lucanus Cervus).

In Duitsland doen ze het handiger. Daar heet de familie Schröter en de veelvoorkomende soort (Lucanus Cervus dus) Hirschkäfer. Ze hebben daar ook namen voor andere soorten, zoals Balkenschröter, Kleiner Rehschröter en dan ook de Großer Rehschröter Rehschröter enz.

Flying deer en melding in Engeland

Als je in het buitenland een vliegend hert tegenkomt kun je dat ook melden. Dan moet je natuurlijk wel weten hoe het daar heet. Zelfs Louis van Gaal komt in het Engels niet ver met zijn ‘flying deer’. In Engeland heet het vliegend hert een Stag Beetle (stag is hert; beetle is kever). Ze gebruiken het zowel voor de familie als voor de Lucanus Cervus.

Je kunt het melden als je er een ziet bij People’s Trust for Species (PTES). Daar kun je ook zien hoeveel Britten er dit jaar al een zagen. Op het moment dat ik dit schrijf staat de teller op 4401 meldingen.

Naamgeving in overige landen

In de meeste andere landen gebruiken ze voor het onderscheid vaak de Latijnse naam of ze gooien alle vliegende keversoorten op een hoop en noemen ze allemaal Lucanus Cervus. Terwijl er in Italië en Frankrijk diverse typen zijn. Hiernaast zie je zo’n ander type. Die er echt anders uit dan de Nederlands toch?

In sommige landen gebruiken ze ook andere familie-indelingen. In Italië bijvoorbeeld onderscheidt men negen onderfamilies van het vliegend hert.

Dat komt wellicht omdat daar ook de naam Lucanidae vandaan komt. Dat is namelijk waarschijnlijk afgeleid van de streek Lucania, tegenwoordig Basilicata