‘Vergeet het maar’, hoor ik de man naast me zeggen. We staan met vier man op een receptie. Ik ben met twee zakenvrienden, Hans en Erik. Ik praat met Erik, terwijl Hans juist een nieuwe bezoeker heeft aangesproken. ‘Nee, vergeet het maar ’, zegt de man weer, ‘morgen ben je het sowieso vergeten’.

Erik kijkt me aan. Hij kent me goed genoeg en knikt. Hij weet dat ik nieuwsgierig ben te weten waar zo’n uitspraak vandaan komt. We staan zo dicht bij elkaar dat ik me eenvoudig in het gesprekje kan mengen. Ik kijk kort naar Hans en richt me tot de man.

‘U heeft duidelijk mensenkennis’, zeg ik met een intonatie en mimiek waarmee duidelijk is dat ik het vrolijk bedoel, ‘Hans heeft inderdaad een waardeloos geheugen. Wat je hem ook vertelt, het gaat het ene oor in en …’

Vergeet het maar

‘Nee, zo bedoelde ik het niet’, haast de man zich te zeggen. Drie paar verbaasde ogen zijn nu op hem gericht. ‘Ik bedoel dat we elke dag zoveel informatie krijgen, dat we onmogelijk alles kunnen onthouden. En de hoeveelheid informatie is de afgelopen jaren alleen maar toegenomen. Bovendien zijn er steeds meer dingen die ons afleiden, waardoor we nog minder onthouden. Dus, vergeet het maar. Wie en wat ik ben is niet interessant’.

‘Ik vind wat je zegt wel interessant’, zeg ik, ‘en ik weet nu al dat je interessanter bent dan de meesten hier’. Hans en Erik kijken elkaar aan. Ze weten dat er velen aanwezig zijn op deze receptie die dit uit beleefdheid zouden kunnen zeggen, maar dat ik het meen. We maken vaak dolletjes en houden elkaar zo scherp; ze weten dat dollen nu niet gepast is.

Verloren kennis

De man glimlacht verlegen. ‘Uit onderzoek is gebleken dat de gemiddelde Nederlander dagelijks 100.000 woorden hoort of leest. Van alles wat we daarvan leren, weten we aan het eind van de dag nog hooguit 20%. Het grootste deel van dat restant opgedane kennis, raken we in de dagen daarna kwijt’.

‘Indrukwekkend’, zeg ik en ik begrijp dat het geen zin heeft op zijn zichzelf verlagende opmerking terug te komen, ‘dat heeft ongetwijfeld ook met ons werkgeheugen te maken’.

‘Ja, alleen maar’, antwoordt de man.

‘Ik heb weleens gehoord dat we maar zeven dingen tegelijk kunnen onthouden’.

Beperkt werkgeheugen

‘Dat heeft er inderdaad ook mee te maken. Het is overigens achterhaald. Nelson Cowan, een autoriteit op het gebied van werkgeheugen, heeft overtuigend aangetoond dat het slechts vier dingen zijn’.

Hans kucht. ‘Uhm, zal ik even wat te drinken regelen?’. Erik reageert, ‘ik loop wel even met je mee’. Als Hans vraagt wat we willen drinken, kan ik het niet nalaten te zeggen dat hij geluk heeft dat het maar vier drankjes zijn.

Telefoonnummers

‘Er werd altijd gezegd dat telefoonnummers makkelijk zijn te onthouden doordat het maximaal zeven cijfers zijn, met een kengetal ervoor’, vervolg ik het gesprek, ‘bij bekende plaatsen zoals Amsterdam en Utrecht zitten die 020 en 030 erin geramd’.

‘Ja, maar hoe onthoud je die zeven cijfers. Je breekt ze in blokjes. Daar gebruik je ook ritme bij. Sommige telefoonnummers worden een 2-2-3 blokje, andere een 3-4 blokje. Dat zijn trucjes. Cowan gebruikte voor zijn onderzoek reeksen van gekleurde vierkanten om die geheugentrucjes te voorkomen’.

De vergeetkromme

Herman Ebbinghaus

We praten nog even verder over het menselijk werkgeheugen, het onderzoek van Cowan, mensen met extreme geheugens en over het Amsterdamse rekenwonder Wim Klein. Dan komt de man terug op zijn oorspronkelijke uitspraak, vergeet het maar.

‘Heb je weleens van de vergeetkromme gehoord?’, vraagt hij. Hij wacht mijn antwoord niet af. ‘Het is in 1885 bedacht door Hermann Ebbinghaus. Het was meer een idee dan een onderzoek. Maar het was een begin voor later onderzoek. De vergeetkromme geeft aan hoe snel informatie verloren gaat als je niets doet om het te bewaren’.

‘Bewaren?’.

‘Ja, je kunt informatie opschrijven of met trucjes zorgen dat het van je kortetermijngeheugen naar je langetermijngeheugen gaat’.

Ik knik. Ik weet dat één van die trucjes is de informatie te herhalen. Dat je iemand zijn naam hoort en deze een paar keer herhaalt in het vervolggesprek. Plots realiseer ik me dat we elkaar niet hebben voorgesteld. Als ik de man daar op wijs, zegt hij ‘Johan’ en gaat verder.

Zeven geheugenfouten

‘Het leuke van die Ebbinghaus is dat hij in zijn nog summiere verslag al direct een aantal fenomenen beschreef die later werden bewezen en uitgebreid’.

‘Zoals?’

‘Vluchtigheid oftewel transience. Eén van de zeven geheugenfouten die later zijn geformuleerd door Harvard psycholoog Daniel Schacter. Het gaat dan om de algemene verslechtering van een specifieke herinnering in het verloop van de tijd. Dat gebeurt door verstoringen. Je hebt dat bij mensen die je al lang kent. Je kunt je sommige vroege situaties herinneren en een paar recente. Maar heel veel situaties daar tussenin ben je kwijt. Dat komt doordat vroege, oude informatie het onthouden van nieuwe informatie bemoeilijkt en andersom nieuwe informatie de herinnering van oude informatie verbleekt’.

‘Interessant. Daniel Schacter zei je?’

‘Ja, hij heeft er een interessant boek over geschreven. Dat heet heel toepasselijk “The seven sins of memory, how the mind forgets and remembers”.

Overlearning

Johan kijkt me even onderzoekend aan. Dan vervolgt hij, ‘Wat Ebbinghaus ook ontdekte is dat overleren werkt, zeg maar “overlearning”, een goed Nederlands woord is er niet. Hij ontdekte dat je dingen beter onthoudt wanneer je ze langer repeteert dan nog nodig is. Overleren voorkomt dat informatie snel verloren gaat of wordt vergeten’.

‘Dat wisten leraren Duits ook. Ik ken niemand van mijn leeftijd die de naamval rijtjes niet nu nog kan opdreunen. Durch, für, gegen, ohne, um, bis, entlang’.

Johan lacht. Op dat moment komen Hans en Erik aanlopen met onze drankjes. Er is inmiddels al behoorlijk wat tijd verstreken. ‘We werden opgehouden’, zegt Hans lachend, ‘en we waren jullie helemaal vergeten’.